Iliret bene aq sa mujten e dijten ne mbrojtje te edukates, kultures, civilizimit dhe shkollave te veta

Iliret edhe pse e hoqen te zite e ullirit dhe u dermiten shume rende nga luftrat qe i benin me romak e greke, me gjithate vazhdonin t’i ruanin te gjalla, sikur para periudhes dhe gjate periudhes shume shekullore nene pushtimin romak e at bizantin, tiparet e tyre edukative, kulturore e civilizuese te kohes.
Iliret u gjenden per nje kohe te gjate nene ndikimin e fuqishem te administrates pushtuese dhe qytetrimit e edukimit romako-bizantin, por ata vazhdonin brenda mundesive qe ua lejonin rrethanatt  te flisnin me gjuhen e tyre popullore, edhe pse gjuhe zyrtare ishte gjuha latinishte. Iliret i respektonin hyjnite e veta e jo te pushtueseve, i varrosnin te vdekurit ne menyren e tyre tradicionale. E ruanin veshjen popullore ilire dhe stoli te bukura, punuar e prodhuar nga mjeshtrit ilire. Femijet i edukonin sipas tradites familjare ilire dhe i emronin me emra ilire qe te njihen me lehte e mos te perzihen me emrat e pushtueseve latino-romak e greko-bizantin. E donin shkollen dhe ne ate kohe permendeshin gjimazet, shkollat fillore gramatikore, palestrat, ne te cilat mesohej edukimi ushtarak dhe shkethtesi te medha e te shumta per te luftuar, mesohej filozofia oratorike e gjera me rendesi te kohes, mesohej shkrim lexim dhe njehsim, kishte edhe institucione te larta arsimore(univerzitete antike), si ne Apoloni, Butrint e ne Durs. Respektonin shume doket dhe zakonet e veta popullore kudo qe gjendeshin. Respektonin organizimet shoqeroro-politike te fiseve te tyre e gjera tjera sipas zakoneve te tyre.
Tradita e ruajtjes se tipareve etnike ilire, qe karkterizonin vendin ku ata jetonin, mbeti shume e forte edhe tek arberit, ne saje te edukates popullore dhe edukates familjare, qe bartej brez pas brezi dhe ishte e niveleve te larta civilizuese te kohes, edhe pse ne te gjitha periudhat kishte bashkpuntor dhe tradhtar ne mesin e tyre, siq ka dhe sot, qe punonin e vepronin, punojne e veprojne ne favor te pushtuseve, e ne dem te atdheut, ne dem te gjuhes, kultures e zakoneve dhe ne dem te institucioneve edukativo-arsimore te popullit te vet. I juaj, mësuesi Isë